Uprawnienie do sprawowania nadzoru nad sposobem korzystania z utworu, a w praktyce korekta autorska, nadzory architektów i… ? Uprawnienie to przybiera różne formy, o czym poniżej.

Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu zawarte zostało przez ustawodawcę w art. 16 pkt. 5 pr. aut., a doprecyzowane przepisami art. 56, 58 i 60 pr. aut.

1.

Zgodnie z art. 56 ust. 1 pr. aut. twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze. To przepis mający na celu ochronę twórcy, jako strony słabszej w stosunku do zamawiającego dzieło. Daje bowiem uprawnienie twórcy do niedokończenia dzieła, powołując się na istotne interesy twórcze. Ustawodawca nadał daleko idące uprawnienie twórcom, kosztem choćby pewności obrotu i zasady pacta sunt servanda. Tylko co to są „istotne interesy twórcze”? Tego ustawodawca nam nie wyjaśnia.

Mając na uwadze, że przepis stanowi rozwinięcie uprawnienia z art. 16 pkt. 5 można przyjąć, że interesy te powinny mieć niemajątkowy charakter. Ale jakie? Kiedy będą istotne, a kiedy nie? Ocena zawsze będzie leżeć w gestii sądu, który powinien rozstrzygać te kwestie odwołując się do obiektywnych przesłanek.

To znów może zniechęcać twórców do korzystania z tego uprawnienia, bo z ich punktu widzenia interesy twórcze można rozumieć bardzo szeroko, a dla każdego nawet obiektywnie błahe mogą być istotne, natomiast inaczej na sprawę spojrzy sąd. 

Przyjmuje się, że uprawnienie to ma zastosowanie w sytuacji, gdyby zamawiający np. utwór literacki w celu jego publikacji, po otrzymaniu utworu i nabyciu praw do jego publikacji zaniechał jej. Wtedy twórca, w którego interesie leży rozpowszechnianie jego utworów, mógłby od umowy odstąpić. Innym przykładem z zakresu działalności wydawniczej może być sytuacja, gdzie wydawca nabył prawa do publikacji danej pracy, jednak ze względu na upływ czasu twórca nie jest już zainteresowany publikacją utworu (np. ze względu na zmianę poglądów).

Na marginesie warto zwrócić uwagę, że na mocy ust. 4 tego przepisu, instytucja przewidziana w ust. 1 nie ma zastosowania m.in. do utworów architektonicznych.

2.

Art. 58 pr. aut. stanowi, że jeżeli publiczne udostępnienie utworu następuje w nieodpowiedniej formie albo ze zmianami, którym twórca mógłby słusznie się sprzeciwić, może on po bezskutecznym wezwaniu do zaniechania naruszenia odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia określonego umową.

Przepis ten przewiduje możliwość odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia przez twórcę, w razie naruszenia jego dóbr osobistych poprzez nieodpowiednie udostępnienie utworu publiczności. Warunkiem skorzystania z wymienionych uprawnień jest wcześniejsze wezwanie do zaniechania naruszeń, które nie odniesie skutku. Przesłanka nieodpowiedniej formy nie dotyczy formy utworu, o której mówi art. 16 pkt 3 pr. aut., a więc nie chodzi o naruszenie prawa do integralności samego utworu, lecz odnosi się do sposobu jego prezentacji publiczności. Chodzi m.in. o kontekst udostępnienia, jakość i sposób reprodukcji etc.

Przepis ten dotyczy zatem sytuacji, w której artysta, np. malarz, zawarł umowę z podmiotem, który zobowiązał się do publicznego udostępnienia jego obrazu (w oryginale bądź kopii), np. galerią, która w nieodpowiedni sposób realizuje swoje zobowiązanie, np. poprzez zakrycie obrazu folią.

3.

I w końcu kwintesencja omawianego prawa. W art. 60 pr. aut. ustawodawca zawarł regulację dotyczącą tzw. nadzoru autorskiego. Jak już wyżej wspomniano przepis ten stanowi konsekwencję przyznania twórcom autorskiego prawa osobistego z art. 16 pkt. 5, a więc prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Treść omawianego prawa jest znacznie szersza od treści uprawnienia przyznanego w art. 60. A to dlatego, że w art. 60 chodzi o nadzór poprzedzający rozpowszechnienie utworu, natomiast art. 16 pkt 5 mówi ogólnie o nadzorze nad sposobem korzystania z utworu, a więc także o późniejszym sposobie samego jego rozpowszechniania.

Jeśli chodzi o podmiot zobowiązany do umożliwienia przeprowadzenia nadzoru autorskiego to uznać należy, iż chodzi o podmiot korzystający z utworu, który z twórcą łączy stosunek umowny co do tego korzystania. W przypadku innych podmiotów twórca może oczywiście domagać się umożliwienia przeprowadzenia nadzoru na podstawie art. 16 pkt. 5 pr. aut.

W przypadku, gdy okaże się, że utwór wymaga dokonania przez twórcę zmian, a zmiany te są niezbędne i wynikają z okoliczności od twórcy niezależnych, koszty ich wprowadzenia obciążają nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę. Należy również pamiętać, że jeżeli twórca nie przeprowadzi nadzoru autorskiego w odpowiednim terminie, uważa się, że wyraził zgodę na rozpowszechnianie utworu. W tym przypadku milczenie może okazać się błędem i rodzić niepożądane skutki. Warto zwrócić uwagę również na to, że jeśli ustawa lub umowa nie stanowią inaczej, za wykonanie nadzoru autorskiego nie przysługuje twórcy odrębne wynagrodzenie. Warto zatem zadbać o te kwestie w momencie zawierania umowy.

Sztandarowym przykładem realizacji tego uprawnienia będzie tzw. korekta autorska przed publikacją utworu literackiego przez wydawcę.

4.

Na mocy ust. 5 komentowanego przepisu uregulowania zawarte w ust. 1-4 nie znajdują zastosowania do utworów architektonicznych. Sprawowanie nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi i architektoniczno-urbanistycznymi regulują odrębne przepisy. Ustawa pr. aut. odsyła w tym zakresie do ustawy pr. bud. W tym też zakresie uprawnienie to rodzi wątpliwości na styku uprawnień autorskich i prawa budowlanego. O tym więcej niebawem w cyklu Prawa Autorskie w Architekturze.

Nadzór autorski został również odrębnie uregulowany w stosunku do utworów audiowizualnych. Wprowadzono bowiem ograniczenie, że nadzór może być sprawowany jedynie do ukończonego filmu, wersji ostatecznej.