Pisałem wcześniej jakie dzieła, moim zdaniem, można zakwalifikować do kategorii utworów architektonicznych. Dziś postaram się odpowiedzieć na pytanie, komu przysługują prawa autorskie w przypadku tego rodzaju utworów. Gdy zapytam przypadkową osobę, komu przysługują prawa autorskie do tego, czy innego budynku, padnie automatyczna odpowiedź: „Pewnie jakiemuś architektowi”. Czy jednak rzeczywiście uprawnionymi będą jedynie architekci?

Wiemy już, że twórca nie musi odznaczać się szczególnymi cechami, czy kwalifikacjami. Utwór literacki stworzyć może każdy, nie tylko zajmujący się tym zawodowo pisarz, podobnie jak rzeźby nie musi stworzyć absolwent kierunku rzeźbiarstwa na Akademii Sztuk Pięknych.

Co do zasady sytuacja przedstawia się analogicznie w przypadku utworów architektonicznych. Powszechnie jednak twórcę takich utworów identyfikuje się z architektem i nie jest to wcale w niektórych przypadkach nieuzasadnione.

Sytuacja twórcy utworu architektonicznego, co do zasady, nie różni się od sytuacji twórców działających w innych dziedzinach twórczości. Warto jednak wspomnieć o kilku specyficznych kwestiach dotyczących tych podmiotów, wynikających głównie z prawa budowlanego.

Celem stworzenia utworu wyrażonego słowem np. powieści, oczywiście w dużym uproszczeniu, jest jego opublikowanie. Autor powieści rzeczywiście nie musi odznaczać się szczególnymi cechami, aby jego utwór mógł zostać w ten sposób rozpowszechniony. Natomiast głównym celem stworzenia utworu architektonicznego jest jego późniejsza realizacja (utrwalenie) w postaci wybudowania zaprojektowanego obiektu. W przypadku większości obiektów architektonicznych projekt, na podstawie którego możliwa będzie realizacja obiektu, wykonać może jedynie wykwalifikowany projektant (architekt), posiadający odpowiednie uprawnienia.

Pamiętać jednak należy o tym, iż momentem powstania utworu architektonicznego jest moment ustalenia, który najczęściej jest tożsamy z momentem utrwaleniem utworu, nawet w najbardziej podstawowej postaci, np. szkicu, pierwszych rysunków projektowych, czy projektu koncepcyjnego. Wszystkie późniejsze postaci jakie przybiera ukończony utwór architektoniczny są zwykle jego zwielokrotnieniami albo opracowaniami. Projekt budowlany, na podstawie którego możliwa będzie realizacja zaprojektowanego obiektu będzie zatem zwielokrotnieniem stworzonego już wcześniej utworu, a gdy zostanie zmodyfikowany będzie jego opracowaniem.

Wynika z tego, iż analogicznie jak w przypadku wszystkich innych kategorii dzieł twórcą utworu architektonicznego może być każda osoba fizyczna, nie musi bowiem odznaczać się żadnymi szczególnymi kwalifikacjami.

Jednak w celu realizacji zaprojektowanego obiektu, w większości wypadków, konieczne jest powstanie projektu budowlanego. Natomiast ten nośnik utworu architektonicznego stworzyć może jedynie projektant posiadający odpowiednie uprawnienia. Wymaganie to wynika z regulacji dotyczących prawa budowlanego i procesu powstawania obiektów budowlanych. Należy pamiętać, iż projekt, na podstawie którego możliwe jest wybudowanie obiektu architektonicznego musi zostać stworzony zgodnie ze sztuką projektową, budowlaną, zasadami wiedzy technicznej, narzuconymi normami, z wyborem i oznaczeniem odpowiednich materiałów itd.

Ustawodawca zadbał o to, aby w procesie budowlanym uczestniczyć mogły jedynie osoby wykwalifikowane dzięki systemowi uprawnień budowlanych. Z tego własnie faktu wynikać mogą pewne ograniczenia co do osoby, która może być twórcą utworu architektonicznego w jego niektórych postaciach.

W następnym wpisie ciąg dalszy.

Specyficzną kwestią w przypadku utworów architektonicznych jest również to, że najczęściej utwór ten stanowi rezultat pracy wielu osób – zespołu projektowego, branżystów itd. – co ma doniosłe znaczenie w zakresie praw autorskich.

O tym jednak później.