Jak pisałem niedawno, co do zasady twórca utworu architektonicznego nie musi odznaczać się szczególnymi kwalifikacjami, czy zdolnościami. Nie musi również posiadać tytułu magistra inżyniera architekta. Powszechnie jednak twórcę takich utworów identyfikuje się z architektem i nie jest to wcale w niektórych przypadkach nieuzasadnione. Od każdej zasady są bowiem wyjątki i o tym właśnie w dzisiejszym wpisie.

Twórca projektu

W rozdziale 4 ustawy prawo budowlane zawarto przepisy dotyczące postępowania poprzedzającego rozpoczęcie robót budowlanych, a więc realizacji obiektów budowlanych, z których zdecydowana większość to obiekty architektoniczne, będące potencjalnie nośnikami utworów architektonicznych. W przepisach tych ustawodawca zawarł podstawową zasadę dotyczącą procesu budowlanego, zgodnie z którą roboty budowlane mogą być prowadzone wyłącznie na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 28 ust. 1 pr. bud.). Ustawodawca zdecydował się na enumeratywne wyliczenie, w art. 29 pr. bud., wyjątków od tej zasady. W przepisie tym zawarty został katalog obiektów i robót budowlanych, zwolnionych z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę. Katalog ten jest niezwykle rozbudowany i nie ma sensu wymieniać wszystkich zawartych w nim obiektów. Można ograniczyć się do stwierdzenia, iż są to z reguły obiekty niewielkie, nieskomplikowane, często tymczasowe.

Zwolnienie z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę nie oznacza jednak pozostawienia całkowitej swobody osobom zamierzającym wybudować tego rodzaju obiekt. Budowa większości wymienionych tam obiektów, zgodnie z treścią art. 30 pr. bud., wymaga dokonania zgłoszenia właściwemu organowi. W zgłoszeniu należy dokładnie określić rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót budowlanych, a także, w zależności od potrzeb, odpowiednie szkice lub rysunki. Dokumenty składane razem ze zgłoszeniem określane zostały mianem „dokumentacji projektowej”, której dotyczy rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego.

Zgodnie z § 4 ust. 2 tego rozporządzenia dokumentacja projektowa, służąca do opisu przedmiotu zamówienia na wykonanie robót budowlanych, dla których nie jest wymagane uzyskanie pozwolenia na budowę, składa się w szczególności z: planów, rysunków lub innych dokumentów umożliwiających jednoznaczne określenie rodzaju i zakresu robót budowlanych podstawowych oraz uwarunkowań i dokładnej lokalizacji ich wykonywania, przedmiaru robót oraz projektów, pozwoleń, uzgodnień i opinii wymaganych odrębnymi przepisami. Projekt wymagany odrębnymi przepisami to projekt zagospodarowania działki lub terenu w przypadku zgłoszenia budowy obiektów małej architektury w miejscach publicznych (art. 30 ust. 4 pr. bud.). Wykonać go może jedynie projektant posiadający odpowiednie uprawnienia budowlane. Czy projekt zagospodarowania działki, o którym tutaj mowa będzie nośnikiem utworu architektonicznego? Problematyczne. Przyjmując jednak, że taki projekt zagospodarowania działki to sposób kształtowania przestrzeni, który może być twórczy, uznać należałoby, że projekt ten może stanowić nośnik utworu architektonicznego.

Z powyższego wynika, iż w przypadku obiektów i robót budowlanych, zwolnionych z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę, dokumentacja projektowa, która potencjalnie stanowić może nośnik utworu architektonicznego (plany, rysunki, szkice), wykonana może zostać przez każdą osobę fizyczną. Jednak w zakresie projektu zagospodarowania działki dla obiektów małej architektury w miejscach publicznych ustawodawca chce, aby twórcą mógł być jedynie uprawniony projektant.

Sytuacja wygląda natomiast inaczej w przypadku pozostałych obiektów, a więc tych, dla których konieczne jest uzyskanie pozwolenia na budowę zgodnie z podstawową zasadą prawa budowlanego. Dokumentacja projektowa, służąca do opisu przedmiotu zamówienia na wykonanie robót budowlanych, dla których jest wymagane uzyskanie pozwolenia na budowę określona została w § 4 ust. 1 rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem dokumentacja taka składa się w szczególności z projektu budowlanego w zakresie uwzględniającym specyfikę robót budowlanych, projektów wykonawczych, przedmiaru robót oraz informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, w przypadkach, gdy jej opracowanie jest wymagane na podstawie odrębnych przepisów.

Podstawowym składnikiem dokumentacji projektowej jest projekt budowlany. Wymagania dotyczące zakresu, treści i formy projektu budowlanego określają przepisy ustawy prawo budowlane (pr. bud.) oraz rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (rozp. proj. bud).

Projekt budowlany stanowi podstawę do wydania decyzji o pozwoleniu na budowę (§ 1 rozp. proj. bud.). Powinien spełniać wymagania określone w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli jest ona wymagana zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 34 ust. 1 pr. bud.). Zgodnie z art. 34 ust. 3 pr. bud. w skład projektu budowlanego wchodzą przede wszystkim projekt zagospodarowania działki lub terenu oraz projekt architektoniczno-budowlany.

Przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, zgodnie z art. 35 ust. 1 pkt. 4 pr. bud. właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej sprawdza czy projekt ten został sporządzony przez osobę posiadającą właściwe uprawnienia budowlane. Obowiązek sporządzenia projektu budowlanego przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane zapewnić ma fachowość jego wykonania. Projektant ma również obowiązek załączyć do projektu budowlanego oświadczenie o sporządzeniu projektu budowlanego zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej.

Z powyższego wynika, iż aby móc uzyskać pozwolenie na budowę, projekt budowlany sporządzić musi projektant posiadający odpowiednie uprawnienia budowlane w specjalności odpowiadającej projektowanemu obiektowi. Inaczej rzecz ujmując, aby projekt budowlany obiektu architektonicznego spełniał wymagania narzucone przez prawo budowlane, jego autorem musi być projektant uprawniony do projektowania w specjalności architektonicznej.

Należy jednak wyraźnie odróżnić autorstwo projektu budowlanego od autorstwa utworu architektonicznego utrwalonego w takim projekcie. Przypomnieć w tym momencie należy, iż powstania utworu architektonicznego należy raczej szukać na etapach poprzedzających stworzenie projektu budowlanego, a więc na etapie szeroko rozumianego projektu koncepcyjnego. Ten zaś może stworzyć każdy.

W praktyce najczęsciej zarówno nad projektem koncepcyjnym, jak i budowlanym pracuje zespół osób. Jednak w przypadku projektu budowlanego  jedynie projektanta posiadającego uprawnienia wpisać można jako jego autora. Pozostałych zaś, jakby nie było z punktu widzenia prawa autorskiego współtwórców, projektantów określa się mianem współpracujących. Kwestia ta ma ciekawe konsekwencje związane z zasadą domniemania autorstwa, ale o tym innym razem.

Projekt budowlany może być oczywiscie opracowaniem koncepcji, a przy znacznej modyfikacji względem projektu koncepcyjnego może stanowić odrębny utwór, jednak może równie dobrze stanowić jedynie zwielokrotnie pierwotnego utworu zawartego w koncepcji (w przypadku wiernego powielenia twórczych elementów koncepcji w projekcie budowlanym). W większości przypadków uprawniony projektant jest zarówno twórcą (a conajmniej współtwórcą) utworu w postaci twórczej koncepcji, jak i nośnika w postaci projektu budowlanego. Częste są jednak sytuacje, gdy na podstawie projektu koncepcyjnego stworzonego przez projektanta nieposiadającego uprawnień budowlanych, w którym utrwalony jest już utwór architektoniczny, sporządzany jest projekt budowlany przez projektanta posiadającego takie uprawnienia, celem spełnienia wymogów narzuconych przez prawo budowlane. Działalność uprawnionego projektanta ma często jedynie charakter czynności technicznej, przez to stanowi jedynie zwielokrotnienie utworu architektonicznego, dlatego nie można go uznać za współtwórcę tego utworu. Z kolei, jeśli stworzenie projektu budowlanego, a ściślej mówiąc projektu architektoniczno-budowlanego, który stanowi część projektu budowlanego, a w którym uwidoczniony jest utwór architektoniczny, na podstawie cudzego projektu koncepcyjnego będzie stanowiło działalność twórczą, a więc pojawiać się będą nowe elementy twórcze, projekt budowlany uznać należy za opracowanie. Natomiast jeśli nastąpi tak znaczna modyfikacja projektu w stosunku do koncepcji, iż uznać trzeba będzie, że projekt budowlany powstał tylko jako inspirowany projektem koncepcyjnym nowy utwór architektoniczny.

Podsumowując w kilku prostych słowach. W przypadku utworów architektonicznych zasada mówiaca, że nie trzeba posiadać specjalnych cech (w tym przypadku uprawnień), aby stworzyć utwór doznaje swoistego wyjątku. Ograniczone jest bowiem utrwalania utworów architektonicznych na ich kluczowym rodzaju nośnika, czyli w formie projektu budowlanego. Projekt budowlany może być jedynie zwielokrotnionym utworem zawwartym już wcześniej w szeroko rozumianej koncepcji, jednak w pewnych wypadkach może być odrębnym utworem, a stworzyć go może jedynie uprawniony architekt.